Özet

Klasik İslâm medeniyetindeki fizik, matematik gibi bilimlerin genelde filozoflar (felâsife) tarafından ele alındığına yönelik yaygın bir kabul söz konusudur. Ancak günümüze ulaşan kelâm metinleri dikkate alındığında, İslâm dünyasında atom, uzay, boşluk, hareket ve nedensellik gibi fizik ve kozmolojiye dair konuları ilk defa ele almaya başlayanların kelâmcılar (mütekellimûn) olduğu görülmektedir. Kelâmcıların çalışmaları temelde teolojik eksende olmakla birlikte vahye dayalı konuları akılla temellendirip savunmaya çalışmaları, onların bilimsel ve felsefi konularla yoğun bir şekilde meşgul olmalarına neden olmuştur. Diğer taraftan kelâmcıların fiziğe dair konularda geliştirdikleri kavram ve kuramların zenginliği bazı kelâmcıların bu türden konularla kendi zamanlarının doğa bilimcileri olarak da ilgilendiğini ortaya koymaktadır. Kelâmcıların fizik ve kozmolojiye dair konulara yoğun ilgisinin somut bir göstergesi olan bu kitap, 10. ve 11. yüzyıl kelâmcılarının madde ve uzay teorilerini yeniden yapılandırmayı amaçlıyor. Kitap, daha yeni erişilebilir olan klasik metinleri kullanıyor ve kendisinden önceki kelâm atomculuğu anlayışına meydan okuyan tespitlerde bulunuyor. Özellikle atom kavramını bir büyüklüğü olmakla birlikte boyuta sahip olmayan “uzayda yer kaplayan nesne” olarak analiz ediyor. Atomun uzayı işgalinin tarzını inceliyor ve işgal edilmemiş uzay veya boşluk lehine ve aleyhine argümanları tartışıyor. Böyle bir atomun paradoksal doğasının ayrıntılı bir incelemesinden kitap şu sonuca varıyor: Kelâmın fizik kuramının temelini ‘sürekli’den daha ziyade ‘ayrık’ uzay, madde, zaman, hareket ve aslında geometri kavramları oluşturur. Bu bakımdan kelâm atomu, Epikürcü en küçük parçaya benzerdir.